Przed południem między godziną
9 i 10 w piątek 5 października 1827 roku (wg kalendarza gregoriańskiego) we wsi
Fasty na zachód od Białegostoku, niebo było pogodne z wyjątkiem gęstej czarnej
chmury stojącej w zenicie. To z niej posypały się kamienie. Mieszkańcy
usłyszeli potężną eksplozję, po której nastąpiły trzaski, jakby strzelano z
karabinów, a potem świst i uderzenia o ziemię. Spadłe czarne kamienie zbierano
w miejscach, gdzie wcześniej unosił się pył. W sumie zebrano około 4 kg (ale
nie wiadomo ile było okazów). Wiele spadających okazów trafiło w błota i rzekę
Supraśl. Do dzisiaj zachowało się niewiele tych meteorytów, największe
fragmenty znajdują się dziś w zbiorach muzeów w Berlinie i Wiedniu. W Polsce
znajduje się zaledwie kilka okruchów o łącznej wadze poniżej 20 g, większość w
zbiorach prywatnych. W zbiorach Muzeum Ziemi PAN w Warszawie znajduje się
szklana fiolkaz okruchami meteorytu o łącznej wadze 3,7 gramów (Pilski 1999 za
Wiadomości Muzeum Ziemi, 1939):
(…) „Dopiero tuż przed
ostatnią wojną Towarzystwo Muzeum Ziemi dokonało wymiany z Muzeum Uniwersytetu
w Berlinie, uzyskując za 173,9 g meteorytu Łowicz 4 g meteorytu Białystok i 534
g meteorytu Świecie.” (…).
Opis
okoliczności spadku wg Jana Wolskiego (pisownia oryginalna):
(…) Dnia 23 września 1827 r. (w piątek) między godziną 9 a 10
rano, gdy po większej części mieszkańcy wsi Fastów zajęci byli wybieraniem
warzywa w ogrodach, dała się słyszeć wielka eksplozja w powietrzu wcale
wypogodzonym i naraz wiele innych powtórzonych jakby wystrzałów karabinowych,
co zwróciło uwagę obecnych na ogrodach i w różnych miejscach na polu
pracujących ludzi, po czym nastąpił mocny świst połączony z dźwiękiem ciał
szybko spadających i silne uderzenia w kilku miejscach o ziemię. Zjawisko to
zatrwożyło na czas niejaki wszystkich ludzi, ale po przejściu strachu, kiedy
jeden z nich odważył się zbliżyć do miejsca spadku i podjął kamień czarny i
ukazał skupionemu ludowi, ten ośmielony rozbiegł się na inne przez podniesiony
pył zanotowane miejsca i poznachodził podobne kamienie. Za świadectwem ledwo
nie całej wsi mieszkańców, spadło wiele innych kamieni na błota i rzekę Supraśl
pod samą wsią płynącą.
Postać zewnętrzna mniej więcej kulista, powierzchnia nierówna,
czarna, lśniącą się lawą pokryta, masa wewnętrzna popielata, mocno przepalona,
krucha, wejrzenie pumeksu zbitego mająca, kryształami oliwinów i chlorytu
przecięta, odłam drobno ziarnisty, nierówny, ciężkość gatunkowa mierna. (…)
Pod koniec swej relacji w
Dzienniku Wileńskim z miejsca spadku Wolski pisze:
(…) Wątpliwości nie ulega, że one się przez ogień utworzyły, i
że wielka bryła spadła z bardzo znaczney wysokości, (może i z Xsiężyca);
dostawszy się zaś do zagęszczoney atmosfery, dla chyżości i tarcia rozpaliła
się i pękła. Ztąd powstała pierwsza silna explozya o kilka mil na około
słyszana, po czém nastąpiły cząstkowe pękania, podobne do wystrzałów
karabinowych, z czego zrobił się huk i szum w powietrzu: że zaś ciepło bardzo
wielkie bydź musiało, przeto powierzchnia ich stopiła się i całkowicie lawą się
oblała. Wszystko to już stało się w niewielkiey odległości od ziemi: gdyż
obecni, przerażeni byli wystrzałami i świstem (podług ich wyrażenia) jakby
muzykalnym nad ich głowami: poczém natychmiast kamienie spadać zaczęły. (…)
A
tak naprawdę to...
Białystok – meteoryt kamienny,
który spadł w postaci deszczu meteorytowego o godzinie 09:30, 5 października
1827 roku w okolicach wsi Fasty, 7,5 km od Białegostoku. Meteoryt Białystok
jest achondrytem, należącym do eukrytów. Jego gęstość wynosi 3,17 g/cm3. W
składzie mineralogicznym wyodrębnić można następujące minerały: augit, anortyt,
bronzyt, oliwin, pigeonit i trydymit. Ocenia się, że meteoryt pochodzi z
planetoidy Westa. Jedyny polski okaz znajduje się w Muzeum Ziemi w Warszawie i
waży zaledwie 4 g. Został on nabyty przez muzeum w 1939 roku drogą wymiany z
Muzeum Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie)
Metryczka
meteorytu
Lokalizacja: Fasty
i Knyszyn koło Białegostoku, Polska
Położenie: N
53°06' – E 023°12'
Data: 5
października 1827 roku, 09:00-10:00 (piątek)
Charakterystyka
Typ: achondryt,
eukryt EUC-pmict (wcześniej był klasyfikowany jako howardyt HOW)
Masa: ~4 kg
Liczba
okazów: - wiele (deszcz
meteorytów ?)
Fragmenty
·
Kijów, Geol. Mus. Ukraine - 110 g
·
Budapeszt,
Nat. Mus. - 101 g
·
Moskwa,
Acad. Sci. - 89,4 g
·
Tallinn,
Geol. Inst. Acad. Sci. - 82 g wg Tiirmaa (1996): 81,4 g fragment ze
skorupą i 1 g proszku (est. tolm) (Geoscience collections of Estonia: record)
·Wiedeń, Naturhist. Mus. - 59,5 g
·
Berlin,
Mus. Naturk.,
Humboldt Univ. - 49 g zdjęcia fragmentu
na portalu Meteorite Times Magazine (…)
·
Warszawa, Muz. Ziemi, Polish Acad. Sci. - 3,7 g
Zebrał - Stanisław Bednarz