Mój kalendarz - niedawno 30
stycznia było o meteorycie Pułtusk dziś muszę znów coś napisać o meteorycie -
118 lat temu u wybrzeży Finlandii –
meteoryt kamienny należący do chondrytów zwyczajnych, który spadł 12 marca 1899
roku na zamarzniętą powierzchnię Morza Bałtyckiego u wybrzeży Finlandii,
zwany Meteoryt Bjurböle. Jego masę ocenia się na ponad 330 kg. W
chwili upadku rozkruszył się na wiele fragmentów. Największy fragment waży 80
kg. Podczas upadku przebił grubą pokrywę lodu rozpadając się na kilka fragmentów.
Wydobyto go z 7-metrowej warstwy błotnistego dna. Miejsce: Bjurböle k./Porvoo:
N 60°20' – E 025°43'.
Jeden z okazów meteorytu Bjurböle znajduje się
też w Olsztyńskim Planetarium i Obserwatorium Astronomicznym. Spadł on w
pobliżu Porvoo. Uderzenie było tak silne, że słyszeli je nawet mieszkańcy
Helsinek. Zdaniem ekspertów, Bjurböle był
podobnej wielkości co meteoryt, który narobił tak wiele szkód w połowie
lutego br. w Czelabińsku. Jest on największym meteorytem znalezionym w
Finlandii.
W przeciwieństwie do
chondrytów, w których chondry są mocno zespolone z materiałem meteorytu,
Bjurböle jest niezwykle kruchy i delikatny. Pewnie z tego powodu z pojedynczego
330 kilogramowego okazu powstało setki, a może i tysiące małych okazików
rozsianych po wielu kolekcjach. A oto relacje o tym wydarzeniu:
Jasną kulę ognia wielkości Księżyca z długim
płomienistym ogonem zaobserwowano lecącą wzdłuż zachodniego wybrzeża fińskiego
na południe do południowego zachodu w kierunku na Wyborg, dnia 12.3.1899 roku o
godzinie 21:29 EET. Kula ognista wybuchła na kawałki z potężnym hukiem. Grzmoty
trwały wiele minut. Fale dźwiękowe spowodowane przez meteoryt słyszane były
przez mieszkańców Helsinek i spowodował panikę.
W Helsinkach widziano kulę ognistą o wielkości pełni
księżycowej, ale o wiele jaśniejszą. Przeleciała ona nad miastem na wysokości
20 km. Oceniając czas przelotu kuli
ognistej to znalazła się ona w górnych warstwach atmosfery. Jednakże obliczenia
trajektorii i dokonane ustalenia wskazywały na zaskakująco ostry kąt wejścia w
atmosferę. Szczególne jest to, że
gazety pisały o tym wydarzeniu iż miało ono miejsce o wpół do dziesiątej, ale w
biuletynie „Ramsay i Borgström Bjurböle” podano dokładny czas: 22:29.30 EET –
dosłownie: „Das Meteor Erschienen am 12. März 1899 um etwa 10 Uhr 29 min 30
sek.”.
17.03.1899
- zjawisko w Savo-Karelii
Ogromny meteor widziano w Helsinkach przez 12 sekund
w godzinach wieczornych. Około godziny 9,30 wieczorem naraz rozjaśnił on noc i
ujrzano stosunkowo wysoko na północnej stronie nieba podłużną kulę ognia, która
wydawała się lecieć w dół pod katem 60 stopni, a następnie leciała w kierunku
południowym lub południowo-wschodnim przez 20-30 sekund poczym znikła.
Niektórzy twierdzą, że widzieli dwie a nawet trzy kule koło siebie. Ale to nie
tak… po może pół minuty od zgaśnięcia tego oślepiającego światła, usłyszano głośny
huk, a następnie coś podobnego do długiego grzmotu; meteor zatem eksplodował i
czas, który upłynął między wyładowaniem a hukiem, wskazywał na to, że wybuch
nastąpił na co najmniej 30 km wysokości. To samo zjawisko zaobserwowano w
Hanko, Hämeenlinny na północ od innych miejscowości. Tak więc, obserwowano to co
najmniej w szerokim polu wokół Helsinek. Niebo było w tym momencie pokryte
niskimi chmurami, ale tak cienkimi, że gwiazdy w wielu miejscach pojawiły się.
Następnego ranka w odległości 7½ km na
południowy-wschód od Porvoo, w Bjurböle znaleziono w lodzie morskim przerębel o wielkości 4,25 x 3,5 m, wokół
którego znajdowało się błoto rozrzucone na 20 stóp. Meteoryt zarył się w dnie.
Znaleziono go na głębokości 8 m (0,4 m, 0,5 m lodu, 7 m wody i muł). Jak
donoszą, odkrycie miało miejsce 14.III. (Donner)
W dniu 15.IV.1899 roku „Uusi Suometar” i robotnicy
powiedzieli nam, że udało się ustalić z całkowitą pewnością, że na dnie zatoki Bjurböle
znajduje się meteoryt. Pierwsze dwa okazy, które znaleziono były odłamkami o
masie kilograma. Zostały one opisane jako materiał szary tuf wulkaniczny w którym
znajdują się okrągłe granulki (konkrecje) mineralne i granulki z oliwinu. W
niektórych miejscach widać na nich grubą na kilka milimetrów szklistą powłokę.
Wielkość meteorytu Bjurböle – uważa się na tym etapie, że miał on 70-80 cm
średnicy i masę ok. 1000 kg.
W dniu 26.IV.1899 roku „Uusi Suometar” przekazał, że w
dniu 23 kwietnia wydobyto niedużą ilość kawałków meteorytu w czasie budowy
studni. W artykule wspomniano, że w Uppsali zbadano kawałki meteorytu i
znaleziono typową brekcję chondrytową.
W dniu 8.V.1899 roku, „Uusi Suometar” przekazał, że
wydobywa się meteoryt z gliny i uda się go wydobyć całkowicie w ciągu tygodnia.
Do tego czasu wydobyto kilkaset odłamków, z których największy waży 2,5 kg, a
wszystkie w sumie ponad 30 kg. Znaleziono główna masę meteorytu. Na wydobytych
na powierzchnię fragmentach znajdują się brązowe plamy, które SA skutkiem
korozji metalu, ale fragmenty w obrębie szarej całości nie uległy zmianie i nie
jest on uszkodzony po długim pobycie na dnie morza.
14.V.1899 roku, „Uusi Suometar” przekazał, że meteoryt
wydobyto w całości i przesłano do Helsinek. Wydobycie go napotkało wiele
trudności, ale w końcu to się udało. Kosztowało to 328 ₤.
Późniejsze
etapy
Dnia 20.VII.1899
„Journal” doniósł, że profesor Nordenskjöld
zasugerował podczas wizyty w Helsinkach, że drugi 22 kg meteoryt zostanie
wysłany do Muzeum Narodowego w Szwecji. Wniosek został zatwierdzony, ponieważ
intencją jest posiadanie rzadkich minerałów i meteorytów. „Journal”
poinformował również, że osoby mogłyby uzyskać małe kawałki w cenie 15 groszy
za 10 gramów. Byłoby interesujące dowiedzieć się, czy każdy z tych odłamków jest
sprzedawany.
„Uusi
Suometar” z dnia 15.XII.1899 roku przekazał, że Senat zgodził się na to, by
dolna część Meteorytu Bjurböle mogła być przekazana do Uniwersytetu w Sankt
Petersburgu. W dniu 3.I.1900 roku „Uusi Suometar” poinformował, że fragment
meteorytu już przybył do Muzeum Historii Naturalnej w Sztokholmie. W zamian za
to Finlandia otrzymała próbki skandynawskich metali i próbki rzadkich
meteorytów.
Tak więc z
dna morza podniesiono wiele kawałków meteorytu, z których największe mają masę
80,2 kg, 21 kg, 18 kg i 17 kg. Na jednej z fotografii znajduje się fragment o
masie 83 kg. Na tym samym zdjęciu znajduje się drugi co do wielkości odłamek na
wierzchu którego znajduje się etykieta, na której czytamy, że jego masa wynosi
25 kg. Zarzuca się również robotnikom, że zabrali oni wiele mniejszych odłamków
i je przehandlowali ludziom w tym rejonie. Oszacowano wagę tych odłamków na 400
kg. Nie bardzo wierzę w to, by robotnicy je ukradli. Może parę kilogramów. Może
coś jeszcze znajduje się w obudowach kominków, jakieś jeden – dwa
fragmenty?
Meteoryt
Bjurböle jest wciąż największym meteorytem jaki spadł i którego znaleziono w
Finlandii. Jest to meteoryt chondrytowy. Słynie on z dużych ziaren (chondr) i
jest bardzo nietrwały. Różni się on od innych meteorytów kamiennych i po
potarciu palcami odpadają cząstki z jego powierzchni. Może to być spowodowane
tym, że znajdował się w wodzie morskiej. Wcześniej zakwalifikowano go jako
chondryt zwyczajny typu L4, ale nowsza klasyfikacja lokuje go w chondrytach
typu L/LL4. W niektórych źródłach figuruje on jako typ czysto LL4.[1]
Podobnie jak
w przypadku innych fińskich meteorytów, podane współrzędne nie zgadzają się z
miejscem odkrycia. Dla meteorytu Bjurböle podano współrzędne N 60°24’ – E
025°48’ położone w odległości 8,5 km na NE od rzeczywistego miejsca
katastrofy. Magazyn „Uusimaa” podaje, że
w tym czasie mogło to być tłumaczone jako Bjurböle Majavalaksi czyli Bobrowy Dom. Rosyjska nazwa brzmiałaby
Bobrikoff lub Bobrikov (Бобриков), kiedy gen. por. Nikołaj Bobrikow pełnił wtedy w Finlandii urząd gubernatora
generalnego.[2]
„Uusimaa”
nie zgadza się z kierunkiem przylotu meteorytu, jak to początkowo podały
gazety. W 10 lat później, obliczenia wykonane przez Lainego sugerują, że meteoryt wszedł w atmosferę w pobliżu
estońskiej wyspy Saaremaa, i kierunek przylotu Meteorytu Bjurböle był niemal z
zachodu.
Zebrał - ©Stanisław Bednarz
Opracował – ©Robert K. F.
Leśniakiewicz
[1]
Zob. H. Carman – „Zbierając meteoryty zacznij od swego podwórka” (Melbourne
1995) - http://hyboriana.blogspot.com/2012/08/centrum-badan-ufo-i-zjawiskanomalnych.html
i dalsze - przekład mój - R. Leśniakiewicz.
[2]
W latach 1898-1904 był on generalnym gubernatorem Wielkiego Księstwa Finlandii.
Wsławił się rusyfikacją tego kraju, m.in. zmieniając nazwy fińskie na
rosyjskie.