Dr inż. architekt Krzysztof Wielgus w czasie wykładu na temat Twierdzy Zamość
Rzadko tak się zdarza by wrażenia własne pogodzić z
kalendarzem.
Mój kalendarz: 186 lat temu 21 października 1831
nastąpiła kapitulacja twierdzy
zamojskiej i zarazem upadek powstania listopadowego. Jednocześnie w trakcie
podróży do Białegostoku odwiedziliśmy z kolegą Godyniem twierdzę Zamość.
Zbudowana została w
latach 1579-1618 przez Jana Zamoyskiego.
Jedna z największych twierdz Rzeczypospolitej .W swojej historii przeszła 5
oblężeń. Wykorzystując sieć rzek i bagien; powstał nieregularny siedmiobok,
składający się z 7 bastionów i łączących je murów kurtynowych. W celu
zachowania układu komunikacyjnego miasta
zbudowano trzy murowane bramy,:
Lubelską, Lwowską i Szczebrzeską. Największy
Bastion św. Michała jest jednym z siedmiu ziemnych nasypów fortyfikacyjnych.
W początkach XIX wieku zbudowano w szyi budowli piętrowy,
murowany nadszaniec długości prawie 100 metrów i wewnętrzną fosę o szerokości
ok. 3 metrów. Dzięki czemu stał się on najpoważniejszym punktem obrony
twierdzy. Wewnątrz znajdowały się galerie strzelnicze, liczne pochylnie służące
do wciągania dział, kazamaty. Obecnie "Nadszaniec" to licząca ponad
600 m trasa turystyczna.
W chwili obecnej
ukończono prace rewitalizacyjne,
ze środków miasta i UE mającymi
przywrócić "blask" tym pięknym fortyfikacjom. Militarny debiut
twierdzy Zamość przypadł na czas powstania Chmielnickiego i nie był zbyt udany.
Zamiast z miejsca zdobyć sławę i chwałę, trzeba było wydać pieniądze na okup.
Osiem lat później, w czasie potopu szwedzkiego w 1656 roku, twierdza pod wodzą
ordynata Jana Zamoyskiego po
kilkudniowym ostrzale oparła się samemu królowi Karolowi Gustawowi.
XVIII wiek to okres upadku znaczenia twierdzy, jak i całej
Rzeczypospolitej, wojna północna nie oszczędziła także Zamościa. Szwedzi w 1704
zaatakowali znacznymi siłami. Niewielka,
załoga nie mogła stawić oporu przeciwnikowi i poddała się.
Najważniejszym w historii był rok 1813, po klęsce Napoleona,
załoga prawie dziesięć miesięcy opierała się Rosjanom. W twierdzy uruchomiono
młyn, garbarnię, gorzelnię, i browar i, a nawet mennicę bijącą monety, w których
wypłacano żołnierzom żołd.
Twierdza tylko raz została zdobyta szturmem - w 1809 r.
przez wojska Księstwa Warszawskiego. Nie było to zbyt trudne zwycięstwo, bo
atakującym pomagały nawet mury. Zamość, który po rozbiorach znalazł się pod
panowaniem austriackim, czekał na polską armię.
Ostatni epizod to powstanie listopadowe.Twierdza, zgodnie z
wcześniejszymi planami gen. Prądzyńskiego,
stała się bazą wypadową do ataków. W lipcu zaczęła się blokada Zamościa przez
12-tysięczny korpus generała Kajsarowa.
Blokada trwała do 21 października, kiedy twierdza, jako ostatnia na terenach
objętych powstaniem, skapitulowała.
Postęp technologiczny, przejawiający się wprowadzeniem dział
gwintowanych o zasięgu 4-6 km, wymusił likwidację małych, zwartych twierdz.
Ostatecznie twierdza została zlikwidowana z rozkazem cara Aleksandra II w 1866 roku. Na
skutek niedbale przeprowadzonej rozbiórki umocnień wiele ich fragmentów
zachowało się jednak do dziś. I one odrestaurowane są dziś
atrakcją turystyczną.
Opracował - St. Bednarz
Zdjęcia: autor i Internet