niedziela, 21 czerwca 2020

Jak Ziemię z kosmosu bombardują meteoroidy


Meteoryt Czelabińsk

Jiří Kropáček, Adéla Očenášková, Štěpán Plaček, Dan Poláček, Blahoslav Baťa


Unikalna grafika najsilniejszych wybuchów na niebie. „Pomyśl życzenie, spada gwiazda” – mówimy, bo nam się wydaje, że na nocnym niebie leci gwiazda. Jednak jest to tylko przenośnia – w rzeczywistości nad naszymi głowami widzimy meteory, które z gwiazdami nie mają nic wspólnego.




Niekiedy meteor świeci tak intensywnie, że jest to tzw. bolid. Amerykańska NASA tak oznacza meteory, które są jaśniejsze niż -3 mag. Amerykańskie czujniki wychwyciły w ziemskiej atmosferze od 1990 roku niemalże 800 jasnych bolidów i superbolidów. Spójrzmy na mapę, którą NASA sporządziła.

Bolidy niekiedy powodują silny wybuch. Do najsilniejszych z nich od roku 1990 może się zaliczać Meteoryt Czelabińsk – superbolid, który eksplodował dnia 15.II.2013 roku, nad miastem Czelabińsk w pd-zach. Rosji. Energia eksplozji, która miała miejsce o godzinie 03:20 GMT/05:20 CET, wedle NASA wyniosła aż 440 kt TNT. Uczeni znaleźli na ziemi odłamki tego ciała niebieskiego.



Meteoryt Czelabiński

Druga najsilniejsza eksplozja meteoroidu w czasie minionych trzech dekad miała miejsce całkiem niedawno. W ubiegłym roku, dnia 18 grudnia wpadł w atmosferę bolid nad Morzem Beringa, który eksplodował nieopodal rosyjskiego półwyspu Kamczatka. Energia wybuchu wyniosła 173 kt.


Meteoryt Moravka (fot. "Gazeta Krakowska")

Pozostałe eksplozje obiektów z kosmosu uwalniały energię <1 kt. Między innymi był i superbolid, który mogli obserwować w dniu 6.V.2000 roku mieszkańcy Czeskiej Republiki, Słowacji i Polski i to na dziennym niebie. Tenże superbolid spadł na powierzchnię Ziemi w Beskidach i został nazwany Moravka.

Co jest czym?

 

Meteor: to małe ciało niebieskie, które wlatuje z kosmosu w ziemską atmosferę z zawrotną prędkością w rozpiętości od 16 aż do 72 km/s. Jego blask rozjaśnia niebo na kilka sekund. Najczęściej się rozgrzewa i wyparowuje, a czasami eksploduje. Barwa jego światła jest pomarańczowa albo czysto biała, co zależy od składu chemicznego ciała i składu chemicznego atmosfery na danej wysokości.

Bolid: to rodzaj meteoru, który się intensywnie świeci. Za bolid uznaje się taki meteor, który jest jaśniejszy niż -3 magnitudy (-3,0m), a niekiedy przekracza -4m i jest jaśniejszy od Wenus. Bolid swą dużą jasnością jest w stanie oświetlić ziemię na tyle, że można nawet określić barwę przedmiotów.

Superbolid: to jest jeszcze intensywniej świecący bolid, którego jasność jest wyższa niż -17m.

Meteoryt: szczątki meteoru, który nie spalił się w atmosferze, ale spadają na Ziemię. To, czy meteor spadnie na Ziemię zależy od kilku czynników. Rolę grają np. prędkość wejścia w atmosferę albo wysokość, na której meteor przestał świecić.

Meteoroid: jest to relatywnie małe ciało niebieskie od wielkości milimetrów do kilkunastu metrów, które istnieje w Układzie Słonecznym. Po wpadnięciu w atmosferę ziemską powstaje z niego meteor.

Asteroida: albo planetoida, planetka. Jest to większe ciało od meteoroidu, które obiega Słońce i składa się głównie z metalu i/albo kamienia.

Kometa: to masa lodu, minerałów i pyłu, która ma bardzo wydłużoną eliptyczną orbitę. Orbita ta prowadzi kometę aż w pobliże Słońca lub nawet w jego atmosferę. Od asteroidy różni się tylko składem chemicznym.



Przekład z czeskiego - ©R.K.F. Leśniakiewicz