Dziś coś z ryb: Może tak Dunkleosteus?

 

Stanisław Bednarz

 

Mija 40 lat od mojego egzaminu magisterskiego. Na egzaminie prof. Małecki zapytał mnie o faunę dewonu opowiadałem o ramienionogach, goniatytach, graptolitach i małżach. Profesor dodał:   no,  a ryby pancerne? Sęk w tym że w 1982 znalezisk ryb pancernych  w Europie było mało  i do tego niekompletne osobniki małe do 1 metra znajdowane w słodkowodnych utworach old redu (starego czerwonego piaskowca) Wybrnąłem z problemu  na stan wiedzy 1982.  

Ryby pancerne inaczej  tarczowce, plakodermy. Żyły od późnego syluru do samego końca dewonu (od 420 do 360 milionów lat temu). Zaliczane do najstarszych reprezentantów ryb. Miały chrzęstny szkielet osiowy oraz strunę grzbietową. Głowę oraz większą część tułowia osłaniał silny pancerz złożony z dużych płyt (stąd pochodzi ich nazwa). Płyty, które otaczały otwór gębowy, były uzbrojone w duże i ostre zęby, które jednak nie były sensu stricto  zębami kręgowców.

Specyficzną cechą tej grupy zwierząt był staw łączący czaszkę z pancerzem tułowia. Były to zazwyczaj ryby przydenne, o grzbietobrzusznie spłaszczonym ciele. Te największe pojawiły się w górnym dewonie.

 Dunkleosteus to jeden z  bardziej znanych  i największych rodzajów ryb pancernych. Dunkleosteus z pewnością należał  do najgroźniejszych mieszkańców dewońskich głębin wtedy w 1982 był nie znany. Był to największy drapieżnik swoich czasów. Znajdował się na szczycie morskiej piramidy pokarmowej. Długość jego ciała mogła dochodzić nawet na kilkunastu metrów, a siła nacisku jego szczęk sięgała prawie 2 tony co czyni go jednym z największych i najgroźniejszych morskich drapieżników w całej historii życia na Ziemi. 

Takie szczątki Dunkleosteusów – ogromnych, dewońskich ryb pancernych odkryto w  2018 roku w miejscowości Płucki w gminie Łagów (Świętokrzyskie). Profesor Małecki nie doczekał tego odkrycia zmarł w 2007 roku. To pierwsze znalezisko dotyczące Dunkleosteusa w Europie, co do którego nie ma żadnych wątpliwości. W miejscowości Płucki odkryto szczątki trzech Dunkleosteusów różnej wielkości. Drapieżniki tego gatunku nie posiadały zębów. „Ich funkcje pełniły specjalne, samoostrzące się krawędzie szczęk, które do tej pory zachowały taką ostrość, że badacze kaleczyli się. Posiadały one kości szczękowe, które za każdym otwarciem i zamknięciem pyska ocierały się o siebie, jednocześnie ostrząc się, na zasadzie ostrzenia dzisiejszych noży.

Pochodziły z granicy pięter Fran i Famen (Dewon górny) około 370 mln lat. W Cleveland w stanie Ohio znajdują się okazy z ciemnych łupków , których wielkość szacuje się na około 10 metrów. Osobnik znaleziony w Polsce jest największy z tych udokumentowanych miał liczyć 20  metrów.  Wokół  Łagowa wójt  chce powstania ścieżki dydaktycznej.  I stworzenie miejsca, w którym mogłyby być wystawiane eksponaty związane z rybą pancerną.

 

Moje 3 grosze

 

Dunkleosteusy były największymi rybami pancernymi w swych czasach – w Dewonie. Bardzo ładnie pokazano to w serialach „Zanim przywędrowały dinozaury” (2005) i  „Wędrówki z bestiami” (1999), „Powrót dinozaurów – Potwory na fali” (1999-2000) i in. w których ukazano życie wodnych potworów z różnych epok geologicznych.

Gdybyś Czytelniku miał ochotę obejrzeć sobie te i inne wodne zwierzęta, to polecam Oceanarium w Parku Dinozaurów w Bałtowie.