sobota, 19 listopada 2022

O węglu brunatnym

 


Stanisław Bednarz

 

Na rocznicę pierwszych ton węgla brunatnego z Bełchatowa. Narażam się lobby buro-węglowemu ale sądzę, że tak jak minęła epoka kamienia łupanego, skończy się kiedyś palenie węglem brunatnym.

Węgiel brunatny jest najbardziej szkodliwym dla zdrowia rodzajem węgla. Gdybyśmy zaczęli palić nim w piecach domowych to niech Bóg broni. A Prezesowi wszystko może przyjść do głowy.  Zaczęło się od taxodium (cypryśnik), sekwoi, turzyc, sitowia, bagnisk, torfowisk, gdzie  zamknęły się w ziemi masy CO2, a skończyło się na największej w Europie emisji  gazów cieplarnianych i wyciągach narciarskich.

19 listopada 1980 r. nastąpiło wydobycie pierwszych ton węgla brunatnego w Bełchatowie, czyli rozpoczęło się uwalnianie CO2 zamkniętego w węglu brunatnym. Powstała największa odkrywka czyli największa dziura w ziemi, najwyższa sztuczna góra w Polsce i największa w Europie elektrownia (pokrywa 20% zaopatrzenia Polski w energię), będąca największym emitorem CO2.

Atuty  przeplątają się z ujemnym wpływem na cały region i dalej. Pod względem bezwzględnej emisji dwutlenku węgla Bełchatów zajmuje pierwsze miejsce na liście najbardziej szkodliwych emitentów w Unii Europejskiej, skumulowana roczna emisja CO2 - 37,6 mln ton. Węgiel brunatny zawiera więcej siarki i popiołu oraz ma niższą wartość opałową niż węgiel kamienny, w związku z czym jego spalanie w elektrowniach generuje więcej zanieczyszczeń powietrza w przeliczeniu na wytworzony megawat. Teoretycznie proces wydobycia węgla brunatnego jest tańszy niż węgla kamiennego, jednak odkrywkowe wydobycie tego rodzaju surowca generuje obciążenia kosztami ukrytymi skutków społecznych i środowiskowych – oprócz zanieczyszczonego powietrza i zmiany klimatu, takich jak obniżenie poziomu wód gruntowych czy przymusowe przesiedlenie ludności.

Bełchatowski węgiel liczy sobie ok. 20 mln lat (Miocen). Okres ten to tzw. regresja morska, czyli cofanie się morza, co było związane z wypiętrzaniem się Karpat. Dodatkowym efektem tego procesu było powstanie naprężeń rozciągających się na dalekim przedpolu. Wskutek tego sól zalegająca w rejonie Bełchatowa na głębokości ok. 3 km wyciskana była ku powierzchni terenu. Ubytek mas w głębi ziemi oraz naprężenie tektoniczne spowodowały powstanie struktury zwanej rowem tektonicznym Kleszczowa. Dlatego około 20 mln lat temu zaistniały w obrębie rowu warunki umożliwiające rozwój bagniska, a następnie gigantycznego  torfowiska. Funkcjonujące w obrębie rowu jezioro zostało wypełnione materiałem znoszonym z przyległych terenów, a następnie ulegało powolnemu zarastaniu przez sitowia oraz roślinność turzycową. Brzegi jeziora porastały lasy podobne do dzisiejszych lasów podzwrotnikowych o znacznym udziale drzew iglastych. Okresowo lasy te pokrywały cały obszar torfowiska, tworząc tzw. torfowisko wysokie. Kolejne fazy zarastania zbiornika były powodowane przez ciągłe osiadanie dna rowu tektonicznego, co sprzyjało nagromadzeniu się miąższach osadów torfu. Panujący wówczas klimat ciepły i wilgotny sprzyjał rozwojowi w obrębie torfowiska procesów biochemicznych. W drzewnych zespołach dominowały wtedy drzewa typu sekwoi, platanów, magnolii i bursztynowców, cypryśników (taxodium). Rzadziej występowały oleandry, laury czy migdałowce.






Wraz z obniżaniem się dna rowu tektonicznego osady torfowiska przykrywane były innymi osadami. Pod wpływem tych obciążeń i wzrostu temperatury wraz ze wzrostem głębokości, następowało wyciskanie wody z torfu; były to tzw. procesy kompakcji, które doprowadziły do powstania pokładu węgla brunatnego. Na węgiel kamienny było to za mało czasu.

Złoże węgla brunatnego Bełchatów charakteryzuje się dużą miąższością dochodzącą do 100 m. Taka grubość pokładu nie byłaby możliwa bez udziału procesu subsydencji, czyli powolnego osiadania dna zbiornika. Należy pamiętać, że 1 m węgla brunatnego powstaje z ok. 4 m torfu.

Odkrycie węgla brunatnego w regionie bełchatowskim nastąpiło w grudniu 1960 roku. Podczas poszukiwań gazu ziemnego, stwierdzono występowanie korzystnie zalegającego złoża węgla brunatnego. Przełomowy dla Kopalni był rok 1975, kiedy to 17 stycznia zostało utworzona Kopalnia  „Bełchatów” w budowie. Rozpoczęło się odwadnianie złoża i montaż pierwszej koparki nadkładowej. Wydobycie pierwszych ton węgla brunatnego miało miejsce 19 listopada 1980 r. Kopalnia osiągnęła docelową zdolność wydobywczą 38,5 mln ton/rok w 1988 roku

W wyniku zdejmowania nadkładu z Pola „Bełchatów” powstała Góra Kamieńska, sztuczne wzgórze o wysokości 405,6 m n.p.m.. Jej usypywanie rozpoczęto 6 czerwca 1977 roku, zakończono w listopadzie 1993 roku, kiedy KWB Bełchatów cały nadkład składowała już na zwałowisku wewnętrznym (zasypując miejsca, gdzie wydobyto cały pokład węgla).

Na szczycie Góry Kamieńskiej znajduje się Elektrownia Wiatrowa Kamieńsk. Na północno-wschodnim stoku góry znajduje się Ośrodek Sportu i Rekreacji Góra Kamieńsk. Wyposażony jest on w sztucznie naśnieżaną i oświetloną trasę narciarską, czteroosobową kolej krzesełkową o długości 760 m oraz dwa wyciągi talerzykowe o długościach 700 i 160 m. W lecie kolej umożliwia wjazd na szczyt góry z rowerem. Na Górze Kamieńskiej i w jej okolicach wyznaczone są też trzy trasy rowerowe o łącznej długości 42 km.