Marionetka
Przez długi czas uczeni nie
mogli dociec całego szeregu faktów związanych z tym grobowcem. Im przede
wszystkim brakowało współczesnej technologii. Tym niemniej sukcesem dla
archeologów było wydobycie na światło dzienne ponad 2000 artefaktów i
unikalnych przedmiotów. Ale po kolei.
Przede wszystkim poza
artefaktami, w grobowcu nie znaleziono żadnego napisu na temat pochodzenia
Tutenchamona. Jednakże bogactwo trzech sarkofagów, które tak jak w „matrioszce”
ukryta była mumia i starannie wykonana słynna złota maska – mówią o tym, że był
to nie byle kto. Wcześniej uczeni uważali, że Tutenchamon albo w ogóle nie
istniał, albo był marionetką w rękach interregentów na styku dwóch dynastii –
XVIII i XIX.
W rzeczywistości wstąpił on na
tron w wieku 9-10 lat i przez długi czas znajdował się pod opieką wielmożów:
głównodowodzącego siłami zbrojnymi Egiptu – generała Horemheba i wezyra Aje (Eje).
Jak wiadomo, oni byli regentami jeszcze za czasów ustępującego faraona Echnatona vel Amenhotepa IV alias Amenophisa IV.[1]
Przeniósł on stolicę Egiptu do nowo wybudowanego miasta Achetaton[2]
i postanowił zamienić kulty mnóstwa egipskich bogów[3]
w kult tylko jednego – świetlistego Atona – boga-słońce. Echnaton jest jeszcze
znany z tego, że jego żoną była Nefretete
– uznawana za klasyczny przykład kobiecego piękna Starożytności.
Jednakże jeszcze współcześni
mu Egipcjanie nazwali go odszczepieńcem, heretykiem. Pamięć o nim była
zamazywana przez setki lat, a nawet jego stolicę oddano pustyni i opuszczeniu.
Ale kiedy samego faraona trudno było wykreślić z pamięci, to jego najbliżsi następcy
okazali się ukryci za kurtyną tajemnicy. Wiadomo, że Echnaton rządził do około
1332 roku p.n.e. Jeszcze za jego życia był koronowany już to jego syn, już to
młodszy brat Smenkar vel Semenechkare,
o którym mało co wiadomo. Tutenchamon wstąpił na tron w 1332 roku p.n.e. W
czasie długich sporów na początku XX wieku, uczeni uznali go za syna Smenkara.
Młodego faraona ożeniono z
jego siostrą Anchesenamon, co dla
staroegipskiej tradycji było zgodne z porządkiem rzeczy. Potem jego mentorzy
zdecydowali odsunąć swego podopiecznego od religijnych (i politycznych) reform
swego ojca i przywrócić stolicę państwa w Tebach. Ale długo rządzić
Tutenchamonowi nie pozwolili. Kiedy faraon przez 10 lat dostatecznie dojrzał do
tego, by rządzić samodzielnie i samodzielnie uprawiać politykę, wycwanieni
dworzanie go wyeliminowali i podzielili się władzą. Albo – wedle innej wersji –
Tutenchamon umarł sam, bo był słabego zdrowia.
Historia stała się piękna i w
pełni w duchu poglądów egiptologów z początków XX wieku – szczególnie, że
podobne zdarzenia miały miejsce w historii Egiptu przed i po Tutenchamonie.
Historia
choroby
Jednakże nauka nie stoi w
miejscu. Na pomoc historykom i archeologom przyszli specjaliści od badań
radiowęglowych i genetycy. Poza tym nagromadziło się wiele materiałów – odkryto
ponad pół setki grobowców. Niestety, wiele z nich było rozgrabionych jeszcze w
Starożytności, ale niektóre mumie zachowały się w dobrym stanie – najwidoczniej
sarkofagów hieny cmentarne bały się ruszyć.
W zasadzie egiptologom był
znany fakt, że faraonowie, by „uchronić czystość królewskiej krwi” brali za
żony tylko kobiety z najbliższej rodziny. Były one „głównymi żonami” w
królewskim haremie, a władzę przekazywano tylko w linii męskiej. Przez długi
czas uważano, że ożenek z rodzeństwem nosiła ceremonialny charakter, tak jak
królowym przysługiwała szczególna rola w religijnych i państwowych rytuałach.
Następców faraonom rodziły „młodsze żony”, czyli właściwie nałożnice.[4]
Ale badania genetyczne
wykazały, że Tutenchamon urodził się ze związku Echnatona z rodzoną siostrą –
najprawdopodobniej Baketaton vel Baketamon.
Problem w tym, że Nefertiti
(ukochana, ale nie „główna” żona, siostra królewskiego wezyra Aje) rodziła
faraonowi tylko córki, a on potrzebował następcy! Porównanie materiału
genetycznego innych mumii wykazało, że sam Echnaton pojawił się na świecie w
wyniku związku jego ojca Amenhotepa III
ze swoją siostrą.
W rzeczywistości, nie mieszanie
krwi praktykowane z pokolenia na pokolenie nie mogło przejść niezauważone. Już po
zwłokach Echnatona widać, że cierpiał on na cały szereg chorób genetycznych – w
pierwszym rzędzie na Syndrom Marfana (MFS). Wydłużenie palców, kruchość kości,
budowa ciała podobna do kobiecej w efekcie naruszenia produkcji niektórych hormonów
– to są objawy zewnętrzne. Echnaton najwidoczniej cierpiał na lekką formę tej
choroby i żył dostatecznie długo i aktywnie.
Natomiast Tutenchamon cierpiał
już na ostrą formę tej choroby. Rekonstrukcja szkieletu i całej postaci
wykazały, że: stan zdrowia tego młodego człowieka pozostawiał sobie wiele do
życzenia. Miał on rozszczep podniebienia, długie, wystające do przodu zęby,
szerokie biodra, wielki brzuch, przerośnięte gruczoły mleczne oraz ciężka forma
skoliozy.
Na dodatek cierpiał on na
zapalenie i odklejenie siatkówki, co w wieku lat 18 mogło go doprowadzić do całkowitej
ślepoty. Na dodatek lewa stopa młodego faraona miała wrodzony defekt –
obumieranie tkanki kostnej, tak że nie mógł on chodzić samodzielnie. W grobowcu
znaleziono 130 lasek i szczudeł, którymi on się posługiwał w czasie chodzenia.
Na dodatek uczeni odkryli, że
Tutenchamon „otrzymał przy okazji” pasożyty wywołujące najcięższą ze znanych formę
malarii. Tak więc ona synergicznie wraz ze złamaniem biodra, którego ślady
znaleziono w mumii – przyczyniła się do rychłej śmierci 19-letniego faraona. Obie
jego córki, które miał ze swą siostrą, urodziły się martwe i ich mumie
znaleziono w grobowcu Tutenchamona. I właśnie na nich zakończyła się XVIII Dynastia,
do czego walnie przyczyniła się praktyka nie mieszania krwi.
Twarz
„kaukaskiego typu”
Przez długi czas Tutenchamon
był znany tylko z tego, że jego grobowiec dotrwał do naszych czasów w stanie
nienaruszonym. Np. znane są szeroko słowa jego odkrywcy Howarda Cartera:
- Przy tym stanie
naszej wiedzy możemy z przekonaniem powiedzieć tylko jedno: jedynym osiągnięciem
jego życia było to, że umarł i został pochowany.
Jednakże całkiem niedawno,
nowe i interesujące dane otrzymali uczeni ze Szwajcarii i UK, którzy porównali
genom Tutenchamona z genomem ludzi z XXI wieku. Porównywano DNA według tzw. haplogrup
czyli pewnymi charakterystycznymi fragmentami łańcucha przekazywanymi w niemal
niezmienionym kształcie z pokolenia na pokolenie. W naszych czasach zgromadzono
tak bogaty materiał, że kod haplogrupy można używać jako podpisu w dowodzie
osobistym czy paszporcie. Pokazuje on od razu, w jakim obszarze naszej planety
mamy najwięcej ziomków.
Tutenchamon jak się okazuje,
jest nosicielem haplogrupy R1b1a2. Dzisiaj nosi
ją prawie 70% mężczyzn w Hiszpanii, Portugalii, Południowej Francji. W reszcie
Europy Zachodniej niemal połowa, zaś w samym Egipcie zaledwie grupę R1b1a2 reprezentuje zaledwie 1% mężczyzn!
Natomiast 3,5 tysiąca lat
temu, kiedy przodkowie Tutenchamona i on sam rządzili Egiptem, ta haplogrupa była
przede wszystkim reprezentowana na… Kaukazie, a w Afryce Północnej nie powinno
jej w ogóle być! A do Zachodniej Europy jej nosiciele dostali się na początku
naszej ery. Tak więc uczonym przyjdzie jeszcze zdrowo połamać głowę nad tym, w
jaki sposób na egipskim tronie znalazła się dynastia uchodźców z Kaukazu, która
tak zaciekle broniła zasady „czystości krwi”?
Źródło – „Tajny XX wieka” nr
1-2/2018, ss. 20-21
Przekład z rosyjskiego - ©R.K.F.
Leśniakiewicz
[1]
Jego dzieje opisał fiński pisarz Mika Waltari w powieści „Egipcjanin Sinuhe” i Georgij
Gulia w powieści „Echaton – władca Egiptu”.
[2] Dzisiaj
Tell-el-Amarna.
[3]
Współczesne wyliczenia mówią nawet o 600 głównych i lokalnych bóstwach w Starożytnym
Egipcie.
[4]
Doskonale to pokazano w tureckim serialu „Wspaniałe stulecie” (2011-2014) reż. Yağmur Taylan i Durul Taylan.
